sarkis balyan, 19. yüzyılda osmanlı i̇mparatorluğu'nda faaliyet göstermiş ünlü ermeni mimar ailesinin en önemli üyelerinden biridir. 1835 yılında i̇stanbul'da doğan sarkis balyan, babası garabet amira balyan'ın yanında (bkz:mimarlık) mesleğini öğrendi ve aile geleneğini devam ettirdi.
balyan ailesi, osmanlı saray mimarisinde önemli bir rol oynamış ve birçok önemli yapıya imza atmıştır. sarkis balyan, özellikle sultan abdülaziz döneminde (1861-1876) saray baş mimarı olarak görev yapmış ve bu dönemde i̇stanbul'un (bkz:siluet)ini değiştiren birçok önemli yapıyı tasarlamıştır.
sarkis balyan'ın mimari tarzı, (bkz:osmanlı geleneksel mimarisi) ile batı (bkz:mimari akımlar)ını, özellikle de (bkz:barok) ve (bkz:rokoko) stillerini birleştiren eklektik bir yaklaşımı yansıtır. bu sentez, 19. yüzyıl osmanlı i̇mparatorluğu'nun batılılaşma çabalarını ve değişen estetik anlayışını yansıtır.
balyan'ın en ünlü eserlerinden biri, i̇stanbul boğazı kıyısında yer alan dolmabahçe sarayı'dır. 1843-1856 yılları arasında inşa edilen bu saray, balyan ailesinin ortak bir çalışması olmakla birlikte, sarkis balyan'ın da önemli katkıları olmuştur. dolmabahçe sarayı, osmanlı ve avrupa mimari unsurlarını harmanlayan görkemli tasarımıyla dikkat çeker.
sarkis balyan'ın diğer önemli eserleri arasında şunlar sayılabilir:
beylerbeyi sarayı (1861-1865): boğaz'ın anadolu yakasında yer alan bu yazlık saray, zarif süslemeleri ve denize açılan geniş teraslarıyla ünlüdür.
çırağan sarayı (1863-1867): boğaz kıyısında yer alan bu saray, ne yazık ki 1910 yılında çıkan bir yangında büyük zarar görmüştür.
ortaköy camii (büyük mecidiye camii, 1854-1856): boğaz kıyısında yer alan bu cami, barok stili ile osmanlı mimari geleneklerini birleştiren özgün tasarımıyla tanınır.
pertevniyal valide sultan camii (1871): aksaray'da bulunan bu cami, farklı mimari stillerin bir karışımını sergiler.
zeytinburnu fabrika-i hümayun (1850'ler): bu endüstriyel kompleks, osmanlı'nın modernleşme çabalarını yansıtan önemli bir yapıdır.
sarkis balyan'ın mimari yaklaşımı, geleneksel osmanlı mimarisinin temel ilkelerini korurken, batı mimari unsurlarını ve yeni teknolojileri ustaca birleştirmesiyle karakterize edilir. örneğin, camilerinde geleneksel kubbe ve minare formlarını korurken, cephe süslemelerinde ve iç mekân düzenlemelerinde barok ve rokoko etkilerini görmek mümkündür.
balyan'ın eserleri, sadece estetik açıdan değil, aynı zamanda mühendislik açısından da dikkat çekicidir. özellikle saray yapılarında kullanılan geniş açıklıklar, (bkz:yenilikçi strüktür çözümleri) gerektirmiştir. ayrıca, dönemin en ileri yapı teknolojilerini ve malzemelerini kullanmaktan çekinmemiştir.
sarkis balyan'ın mimarlığı, osmanlı i̇mparatorluğu'nun son dönemlerindeki kültürel ve siyasi değişimleri yansıtır. eserlerinde görülen doğu-batı sentezi, imparatorluğun modernleşme çabalarının ve batı'ya açılma politikasının mimari bir ifadesi olarak görülebilir.
1899 yılında i̇stanbul'da vefat eden sarkis balyan, geride sadece fiziksel yapılar değil, aynı zamanda osmanlı mimarisinin evrimini ve imparatorluğun değişen kimliğini yansıtan önemli bir miras bırakmıştır. onun eserleri, bugün hala i̇stanbul'un en önemli tarihi ve turistik yapıları arasında yer almakta ve 19. yüzyıl osmanlı mimarisinin en güzel örneklerini oluşturmaktadır.
