cihannüma, (bkz:osmanlı mimarisi)nde önemli bir yere sahip olan, genellikle köşk veya kasırların en üst katında bulunan, dört bir yana açık ve manzaraya hâkim bir oda veya bölümdür. kelime anlamı olarak "dünyayı gösteren" manasına gelen cihannüma, geleneksel türk mimarisinin önemli unsurlarından biri olarak kabul edilir.
geleneksel mimaride cihannüma, özellikle 16. ve 17. yüzyıllarda yaygınlaşmış ve osmanlı saray mimarisinde sıkça kullanılmıştır. bu yapı elemanı, sadece estetik kaygılarla değil, aynı zamanda işlevsel amaçlarla da tasarlanmıştır. cihannümalar, bulundukları yapılara hem görsel bir zenginlik katmış hem de kullanıcılarına geniş bir manzara sunma imkânı sağlamıştır. (kuban, d. (2007). osmanlı mimarisi. yem yayın)
cihannümaların mimari özellikleri, bulundukları yapının genel karakterine ve işlevine göre farklılık gösterebilir. ancak genel olarak, çok sayıda pencere ile çevrili, yüksek tavanlı ve geniş bir mekân olarak tasarlanırlar. bu özellikler, içeriye bol miktarda ışık girmesini sağlar ve mekâna ferah bir atmosfer kazandırır. cihannümalar genellikle kare veya dikdörtgen planlı olup, bazen sekizgen veya dairesel formda da inşa edilebilirler. (goodwin, g. (1971). a history of ottoman architecture. thames & hudson)
cihannümaların en belirgin özelliklerinden biri, dört yöne açılan geniş pencere düzenleridir. bu pencereler sayesinde, bulunduğu yapının çevresindeki manzara panoramik olarak izlenebilir. ayrıca, bu pencereler genellikle açılıp kapanabilir şekilde tasarlanmış olup, iç mekânın havalandırılmasına da olanak tanır. bazı cihannümalarda, pencerelerin üst kısımlarında renkli camlardan oluşan vitraylar da bulunabilir, bu da iç mekâna renkli ışıkların yansımasını sağlayarak estetik bir görünüm oluşturur. (cerasi, m. m. (1999). osmanlı kenti: osmanlı i̇mparatorluğu'nda 18. ve 19. yüzyıllarda kent uygarlığı ve mimarisi. yapı kredi yayınları)
cihannümaların tavanları genellikle yüksek ve süslemelidir. tavan süslemeleri çoğunlukla ahşap oyma, kalem işi veya alçı kabartma tekniğiyle yapılmış olup, geometrik desenler, bitkisel motifler veya hat sanatı örnekleri içerebilir. bu süslemeler, mekâna estetik bir değer katmanın yanı sıra, yapının prestijini ve sahibinin statüsünü de yansıtır. (yücel, e. (1984). yeni cami hünkâr kasrı. kültür ve turizm bakanlığı yayınları)
cihannümaların zemin döşemeleri genellikle ahşap veya mermer malzemeden yapılmıştır. bazı örneklerde, özellikle saray yapılarında, değerli taşlarla bezenmiş veya geometrik desenlerle süslenmiş zemin kaplamaları da görülebilir. duvarlar ise çoğunlukla sade bırakılmış, ancak bazen çini panolar veya duvar resimleriyle süslenmiştir. (eldem, s. h. (1984). türk evi: osmanlı dönemi. türkiye anıt çevre turizm değerlerini koruma vakfı)
cihannümaların bir diğer önemli özelliği, genellikle yapının en üst katında yer almalarıdır. bu konum, hem manzaraya hâkimiyet sağlar hem de yapıya anıtsal bir görünüm kazandırır. bazı örneklerde, cihannümanın üzerinde küçük bir kubbe veya piramidal bir çatı bulunabilir, bu da yapının siluetine karakteristik bir görünüm katar. (aslanapa, o. (1986). osmanlı devri mimarisi. i̇nkılap kitabevi)
cihannümalar, sadece saray ve köşklerde değil, aynı zamanda bazı cami ve medreselerde de kullanılmıştır. örneğin, i̇stanbul'daki süleymaniye camii'nin minarelerinde bulunan şerefeler, cihannüma işlevi görmektedir. bu örnekler, cihannüma kavramının osmanlı mimarisinde ne kadar yaygın ve çeşitli kullanım alanlarına sahip olduğunu göstermektedir. (kuran, a. (1986). mimar sinan. hürriyet vakfı yayınları)